ՍԻՐՈ ՃԱՆԱՊԱՐՀ
ԱՇԽԱՐՀԱԳՐՈՒԹՅԱՆ ԴԱՍԻՆ
I
Ետ ես գնում մի պահ երկու տասնյակ տարի,
Նորից քեզ զգում ես աշակերտ ու մանուկ:
Թվում է, թե նույնն է տեսքը դասարանի՝
Նույն նստարանները, գրատախտակը նույն:
Եվ նույն ուսուցիչը - բարի՜, ամենիմա՛ց՝
Փխրուն ճերմակ կավճից մատները միշտ փոշոտ,
Որ ինչպես քեզ մի օր՝ այս պատանուն հիմա
Օրվա դասն է հարցնում քարտեզի մոտ:
Սակայն շատ բան այսօր այլ է դասարանում,
Եվ ամենից առաջ՝ քարտեզը աշխարհի...
Այս պատանին իբրև դաս է պատասխանում
Ա՛յն, ինչ որ մեզ համար երազանք էր բարի:
...Մեր օրերի բոլո՜ր քարտեզների վրա
Արևմուտքն էր նայում մեզ մոլուցքով ահեղ՝
Ֆինլանդիայից մինչև Բրիտանիան զառամ,
Իսպանիայից մինչև Բոսֆոր ու Դարդանել:
Մեր օրերի բոլոր քարտեզների վրա
Դեռ մեզ օտար, դեղին Չինաստանն էր գծվում,
Եվ նրա դեմ՝ հսկա շնաձկան նման,
Ճապոնիան էր ծովից սպառնալից ցցվում...
Բայց պատմության դասը մենք լավ էինք սերտել.
Գիտեինք, որ մերն է գալիքը հաղթական,
Գիտեինք, որ երբեք մեզ չեն կարող հաղթել,
Ոչ բուրվա՛ռը պապի, և ոչ սվաստիկան:
Գիտեի՛նք, որ երկար միայնակ չե՛նք մնա,
Գիտեի՛նք, որ կուլին չի՜ մնալու կուլի...
Եվ ա՛յն, ինչ մեզ համար երազանք էր միայն
Իբրև դաս է սերտել այս պատանին:
II
Մեկ ուրիշն է հիմա դասը պատասխանում:
Ծովի կապույտի մեջ ասես թանաքոտած՝
Նա իր փափլիկ մատը երկրից երկիր տանում,
Ծովից ելնում է լեռ, լեռից իջնում է ցած:
Ցույց է տալիս գետեր ու քաղաքներ անթիվ,
Ինչ որ ուսուցիչն է հարցնում նրան:
Ահա Կերչը...
Այդտեղ մեր հետևակ գնդից
Քանի՜-քանիսները հերոսաբար մեռան:
Ահա և Դնեպրը: Այս պատանին գիտի՞
Քանի՜ խրամատ ու խորշ եմ փորել այնտեղ,
Թրջվել իմ քրտինքով ու ջրերով գետի
Եվ չորացել մոլի հրդեհի դեմ:
Լվո՜վն է ցույց տալիս: Իսկ ես հիշում եմ պարզ,
Թե ինչ ավաններ են նրան շրջապատում,
Որտե՛ղ թփուտ կա մի, որտեղ՝ քանդված մի պատ,
Որի ճեղքից էր իմ հրանոթը թնդում:
Նա սահմանն է անցնում հիմա հե՜շտ ու հանգիստ,
Չի էլ ուրախանում այս պատանին կարծես,
Մինչդեռ պարզ հիշում եմ, որ մի տարեց տանկիստ
Հրճվո՜ւմ էր այդ պահին մանուկի պես:
Հիմա շրջում է նա Եվրոպայում մատով,
Մայր քաղաքներ մտնում, անցնում վարար գետեր.
Ահա Բուխարե՛ստը, Սո՛ֆիան գեղեցկաթով,
Ահա Դանո՛ւբը, Վի՛լսա, Է՛լբա, Օդե՛ր:
Ծանո՜թ անուններ են, բայց ո՛չ դասագրքից,
Ո՛չ քարտեզից տափակ, գլոբուսից կլոր...
Իմ սերունդը ինձ հետ գիտի այսօր անգիր
Կիսագունդը՝ նրա բոլո՜ր մանրուքներով:
Կիսագունդը՝ նրա բոլո՜ր մանրուքներով:
Գիտի իր ոտքերո՜վ, որ դոփելով անցան
Ամբողջ կիսագնդով, որ մանուկն այս պայծառ
Խաղաղորեն այսօր իր դասերը սերտի:
III
Ժամը վերջանում է: Եվ դասատուն անցել՝
Հիմա վաղվա համար մի նոր դաս է տալիս:
Իսկ ես մտածում եմ.
վաղո՜ւց է վերջացել
Այն դասը, որ տվինք մենք մեր ոսոխներին:
Իսկ թե մոռացել է, վատ չէր լինի գուցե
Հիշեցընել նրան՝ ամերիկյան քեռուն.
-Թե հանդգնեք նորից, եթե նորից փորձեք
Պատերազմ ու հրդեհ սփռել ողջ աշխարհում:
Այն ժամանակ... նաև մեր այն սերունդը նոր,
Որ աշխարհը գիտի միայն իր գրքերո՛վ,
Լոկ քարտեզո՛վ տափակ, գլոբուսո՛վ կլոր,-
Մյուս կիսագունդն էլ այնպե՛ս անգիր կանի,
Ինչպես մենք այս մեկը -
իր ոտքերո՜վ:
Երևան
[1950թ.]
ԽԱՂԱՂՈՒԹՅՈՒՆ
Խաղաղություն ամենքի՛ն և ամենո՜ւր,-
Այդ ենք միայն մենք աշխարհին կամենում:
Խաղաղությո՜ւն, որ խաղողը քաղցրանա,
Որ նորատունկ այգին տա բերք ու բարիք:
Խաղաղությո՜ւն, որ աչիկներն իր բանա
Դաշտում մի տուղտ, օրորոցում՝ մի բալիկ,
Մի ծով ցորեն՝ գարնանային արտի մեջ,
Անգիր մի երգ՝ բանաստեղծի սրտի մեջ,
Մի երեքնուկ՝ բացատի մեջ անտառի,
Անխոս մի սեր՝ սրտի խորքում պատանի...
Խաղաղություն ամենքի՜ն և ամենո՛ւր,-
Մեզ հետ նույնը բնությունն է կամենում:
Խաղաղությո՜ւն, որ տատիկները բոլոր
Երգեն իրենց թոռնիկներին մեղմ օրոր.
Որ մայրերը և արտերը ծոցվորվեն,
Որ դաշտ ու ձոր հասունություն վար ծորեն,
Որ բանվորը գոհանա իր վաստակով,
Շինարարը երկինք ելնի լաստակով,
Սերմնացանը ափն իր խփի ու բանա,
Այգեգործը դեռ չխմած՝ արբենա...
Խաղաղություն ամենուրե՜ք, ամենքի՜ն,-
Այդ են ուզում ամե՛ն մարդ ու ամեն կի՛ն:
Խաղաղություն Կորեայի՜ն արնաքամ,
Չինաստանի հերոսների՜ն առնական.
Խաղաղություն օվկիանոսին այն խաղաղ,
Որ իսկապես լինի հանգիստ ու խաղաղ:
Խաղաղություն բոլո՜ր նրանց, ում համար
Ծանր է տեսնել սգավոր կին, քույր ու մայր,
Ծանր է տեսնել իր քաղաքը մոխրացած,
Այգին դարձած խրամատի անել ցանց...
Խաղաղությո՜ւն: Ո՞վ է կռիվ կամենում,-
Լոկ այս հարցն է, որ հնչում է ամենուր:
Պատասխանը միևնույնն է ամեն տեղ.
-Ո՛չ,- ասում է ամեն երկիր, ամեն ցեղ:
-Ո՛չ,- հնչում է ամեն լեզվով՝ մի բառով:
-Ո՛չ,- հնչում է կերտող մուրճի բարբառով:
Այգին ջրող բահը նույնն է պահանջում,
Նույնն է տենչում զուլալ հոսող ամեն ջուր,
Նույնն է ճչում ամեն մանուկ նորածին,
Նույնն է ասում լուռ հպումը սիրածի...
Խաղաղություն ամենքի՜ն և ամենո՛ւր,-
Ողջ աշխարհն է ողջ աշխարհին կամենում:
Երևան
[1949թ.]
ՀԱՅՐԵՆԻՔԻՍ
Բառեր չկան կարծես քեզ երգելու համար,
Եվ ես որդու նման անվանում եմ քեզ «մա՛յր»:
«Հարազատ» եմ ասում և այնուհետ լռում.
Սիրող սիրտն է այդպե՛ս խոսքը շուտ սպառում:
Իսկ թե ոնց եմ սիրում՝ դու գիտենաս պիտի,
Բայց քեզանից առաջ՝ քո թշնամի՜ն գիտի...
Երևան
14.XI.1950թ.
ԴԱՐԱԿԵՍԻ ԵՐԳԸ
I
Կիսվել է դարը:
Կիսվել է դարը
Ո՛չ նռան նման,
Որ քաղցրությունից, հյութից է ճաքում
Շոգ արևի տակ կիզող հարավի:
Կիսվել է դարը, ինչպես ծարավից
Հույն հերոսների շրթունքն է ճաքում
Անմարդաբնակ ինչ-որ կղզյակում...
Կիսվել է դարը Նազիմ Հիքմեթի
Մեծ սրտի նման,
Որի մի կեսը իր հայրենի տան
Իր նորածինի օրոցքի մոտ է
Թփրտում հիմա...
II
Կիսվել է դարը:
Ա՛յն դարն է կիսվել,
Որ կարողացավ ատո՛մը կիսել,
Որ կարողացավ աշխա՛րհը կիսել,
Ոչ միջօրեական-զուգահեռական
Գծերով, ինչպես քարտեզի վրա:
Կիսվել է դարը ըստ մի պայմանի -
Մերո՛նք
և
նրա՛նք:
III
Անմահ Լենինը սկսեց դարը -
Գրելով ծանոթ «Ինչից սկսելն» ու «Ինչ անելը»:
Կիսվել է դարը:
Տեսավ աշխարհը.
Մեր սկսելն ու մեր ինչ անելը:
Արդեն կեսն է դարի:
Հիմա աշխարհին
Ուրիշ մի հարց է լրջորեն հուզում.
Այդ ահեղ դարը ինչո՞վ ավարտել:
.......................................
IV
Կիսվում է դարը,
Իսկ մեր ուժերը
Ոչ թե կիսվում են, այլ բազմապատկվում:
Կիսվում է դարը,
Իսկ զոռով կիսված ժողովուրդները
Ձուլվում են նորից մի ընտանիքում:
Եվ այստեղ արդեն չեն կարող լինել
Մասնակի հերքում
Ո՛չ Կորեան, որ իր կիսված մարմնով
Իր հողն է ներկում,
Եվ ո՛չ Գերմանիան՝ մասերով երկու:
Եվ նրա՛նք, ովքեր մոլի նախանձով
Ուզում են կիսել, բաժանել նրանց,
Իբրև շահավետ մի կռվախնձոր,
Թող չմոռանա՛ն, թող հիշե՜ն, որ երբ
Սիրած սրտերն են բաժանում զոռով՝
Նրանց կապում են առավե՛լ սիրով:
V
Կիսվել է դարը:
Եվ դարամիջյան այս տարիներին
Ինչ քա՜ղցր է զգալ, գիտակցե՛լ հիմա,
Որ նա կիսվում է ո՛չ գրքի նման.
Ինչ քա՜ղցր է զգալ, որ այստեղ մենակ
Մենք ընթերցո՜ղ չենք,
այլև հեղինա՛կ,
Որ անգիր գիտի երկրորդ հատորի
Ընթացքն ու վերջը,
Եվ որ հատորն այդ մեր իսկ ձեռքերով
Լույս ընծայվելու ընթացքի մեջ է...
Մոսկվա
11.II.1952թ.
ԳՈՒԼՊԱՆ
Արկը սառնասիրտ շառաչեց օդում
Եվ պայթեց մոտիկ՝ լերկ հողի վրա:
Արկի բեկորը սրի պես հատու
Կտրեց ու տարավ ոտքերը նրա:
Իսկ այդ նույն պահին, մայրն՝ աչքում արցունք,
Պահելով նրա գալուստի ճամփան,
Համբուրում էր ու արցունքով թրջում
Իր որդու համար նոր գործած գուլպան...
Չանախչի
28.VIII.1943թ.