ՄԱՐԴԸ ԱՓԻ ՄԵՋ
ԵՐԱԶՈՒՄ ԵՄ
Հասակս առած, խոհեմ դառած մարդ եմ արդեն,
Բայց, արի տես, դեռ գցում եմ ինձ դեսուդեն...
Ինձ թվում է, թե դեռ պիտի քեզ փախցընեմ
Ու հետս առած՝ ղաչաղ դառած՝ քեզ թռցընեմ
Անտակ ձորից, գարնանային գիժ գետակից,
Եվ ինչ ուզես՝ գտնեմ անգամ քարի՜ տակից.
Թե սոված ես՝
Կերակըրեմ եղնիկների համեղ մսով,
Թե ծարավ ես՝
Քեզ մոտենամ ցողով լեցուն ծաղկե թասով,
Թե դրսում ես՝
Պալատ դառնամ հանկարծակի,
Թե մրսում ես՝
Կրակ խլեմ և կայծակից,
Խփված արջի ոսկորներից խարույկ վառեմ,
Խարույկի մոտ քո պաղ խոսքից իսկույն սառեմ,
Սառցի մեջ էլ կրակ կտրեմ խոսքից քո ջերմ...
Բայց ես հիմա այն պատանի տղան հո՞ չեմ:
Հասակս առած, խոհեմ դառած մարդ եմ արդեն,
Բայց, արի տես, դեռ գցում եմ ինձ դեսուդեն:
Ինձ թվում է, թե դեռ պիտի մի օր աշխարհ զարմացընեմ.
Հին ջութակի յոթ լարի մեջ մի ութերորդ լար մտցընեմ
Ու նվագեմ:
Չնվագե՜մ, այլ սար ու քա՛ր լացացընեմ:
Եթե ինչ-որ տեղդ է ցավում,
Իսկույն բուժեմ՝ լոկ հայացքո՜վ...
Մի հինավուրց քարանձավում,
Աստվա՜ծ գիտի ինչ հրաշքով,
Բոլոր մեռած լեզուներով գրքեր ճարեմ
Եվ բոլորը... ե՛ս վերծանեմ...
Գնամ մտնեմ Վանա լճի խորքերն անտակ
Եվ ի՜նչ - գտնեմ հին հայկական հազա՛ր քանդակ...
Մի օր հանկարծ ջղայնանամ ու վերցընեմ
Մթնոլորտը մեկ այլ օդով թարմացընեմ...
Արեգակի, լուսնի լույսով պատեր ծեփեմ,
Խարույկների հոսուն բոցից սարքեմ սեպեր,
Գրեմ վեպե՛ր,
Եվ ի՜նչ վեպեր...
Հասակս առած, խոհեմ դառած մարդ եմ արդեն,
Բայց, արի տես, դեռ գցում եմ ինձ դեսուդեն...
Ինձ թվում է, թե դեռ պիտի
Ես վերստին դառնամ ջահել՝
Իբրև հայտնի մարմնամարզիկ,
Մրցանակներ անվերջ շահեմ.
Թե դեռ պիտի չեմպիոն դառնամ ես շախմատի
Եվ, համաձայն պատվիրանին սուրբ Մահմադի,
Բերան չառնեմ օղու, գինու ոչ մի կաթիլ.
Ծխախոտով էլ չպիտի թունավորվեմ՝
Իմ իսկ ձեռքով էլ չպիտի տնավերվեմ,
Էլ չպիտի ուրիշներով տարվեմ-գերվեմ...
Միայն պիտի մեկին սիրեմ, մեկից սիրվեմ...
Այս հմայիչ երազներից գեթ երկուսը կկատարվե՞ն:
Ես կարող եմ պատասխանել այդ հարցի՛ն էլ.
-Միայն մեկը
և - վերջինը...
Մոսկվա
28.V.1957թ.
ԱՊՐԵԼ
Ապրե՜լ, ապրե՜լ, այնպե՛ս ապրել,
Որ սուրբ հողըդ երբեք չզգա քո ավելորդ ծանրությունը:
Ապրե՜լ, ապրե՜լ, այնպե՛ս ապրել,
Որ դու ինքդ էլ երբեք չզգաս քո սեփական մանրությունը:
Ու թե հանկարծ անպետքություն քեզ համարես,
թե ինքըդ քեզ արհամարհես
ու համառես,
քեզ հետ վիճի՛,
քեզ չզիջի՛,
համբերատար քեզ հետ խոսի՜,
հակառակո՛ւմ քեզ համոզի
ինքը... հզոր Հանրությունը...
Ապրե՜լ, ապրե՜լ, այնպե՛ս ապրել,
Որ ուրիշի խինդով խնդաս,
Որ ուրիշի ցնծությունով
Ինքդ էլ ցնծաս, ինքդ էլ թնդաս:
Լինես, մնաս ամենքի հետ,
Նրանց կամքին հպատակվես,
«Ես»-դ խառնես մեծ «մենք»-ի հետ,
Նրանց ցավով լուռ տապակվես:
Տրվես նրանց լույսի նման
Եվ չխաբես՝ հույսի նման:
Արշալույսի նման բացվես
նրա՛նց համար,
Վերջալույսի նման բոցվես
նրա՛նց համար:
Թե լաց լինես՝ նրանց համար,
Թե բաց լինես՝ նրանց համար:
Եվ հա՜ց լինես նրանց համար՝
հոգևոր հա՛ց,
Քեզ նրանցով կյանքում զինես
Եվ նրանցով կյանքում լինես
ոգևորվա՜ծ:
Եվ նրանցով կյանքում լինես
թույլ կամ ուժեղ,
Եվ նրանցով կյանքում լինես
բույլ կամ մժեղ,
Թշվառ՝ ինչպես անապաստան,
Հարուստ՝ ինչպես լայն տափաստան...
Ապրե՜լ, ապրե՜լ, ապրել այնպե՛ս,
Որ նրանց հետ մթնես-ամպես
Եվ նրանց հետ շանթարձակվես.
Մեկտեղ հանկարծ ընդարձակվես,
Մեկտեղ դառնաս գունդուկծիկ.
Մեկտե՜ղ բացվես, մեկտե՜ղ փակվես՝
Ինչպես նամակ և կամ բացիկ...
Ապրե՜լ, ապրե՜լ, ապրել մեկտե՛ղ,
Կյանքդ խառնել նրանց կյանքին,
Տառապանքդ՝ տառապանքին,
Ջանքդ՝ ջանքին,
Ցանքդ՝ ցանքին,
Եվ ենթարկվել նրանց կամքին,
Նրանց կամքն էլ քեզ ենթարկել,-
Դառնալ և՛ շանթ, և՛ շանթարգել...
Մոսկվա
27.V.1957թ.
ԵՐԳԵԼ
Ա՜խ, թե երգելիս
Զրընգալ, ինչպես բահը ջրտուքի,
Ինչպես մանգաղը ցորենի արտում,
Դղրդալ, ինչպես ջաղացի ջրտուն,
Եվ լռել, ինչպես ստվերը շոգին:
Իսկ դուք լսե՞լ եք՝
Ինչպես է երգում քամին նեղ ձորում,
Մեղրի կաթիլը ինչպես է ծորում,
Ինչպես է խոտը կրծում ճագարը,
Ինչպես է լիզում հորթն աղաքարը,
Ինչպես է երգում կաքավն իր «կղա»-ն,
Ինչպես է երգում խաղացող տղան...
Դուք չե՞ք մտածել.
Կարծես Էոլյան մի նոր քնար է
Սյունից սյուն ձգվող հեռագրի լարը:
Ա՜խ, եթե գտնել
Այդպես երգելու դյուրին հնարը...
Ա՜խ, եթե երգով լալ այնպես, ինչպես ծառերը խեժով,-
արցունքո՜վ բուժող,-
Եվ սպիանալ, ինչպես ջրերը կանաչ ջրմուռով,-
անցած մրմուռո՜վ...
Երգել ջրի պես՝ մերթ գահավիժող,
Նեղլիկ քարափից բաց հովիտ խուժող՝
Անգիտակ իր իսկ ահեղ մռունչին,
Մերթ էլ փոխարկված տարտամ մրմունջի՝
դանդաղ նեղվելով
ու ներս մղվելով
իրենի՛ց ծնված,
իրենո՛վ սնված
խարդախ սառույցից,-
երգել ջրի պես՝
Մերթ էպիկական մանրամասնությամբ,
ու մերթ թռուցիկ...
Իսկ եթե երգել,
Ինչպես ալիքը փոթորկված ծովո՞ւմ,
Եվ նվագակցել,
Ինչպես կաթիլը մութ քարանձավո՞ւմ:
Իսկ դուք լսե՞լ եք՝
Լցված սափորից ի՜նչ նվագով է
պաղ ջուրը չռում.
Ի՜նչ անկրկնելի եղանակով է
թեյնիկը եռում...
Ա՜խ, եթե հնչել գովերգի նման՝
Երբ մանուկների բոբիկ ոտներից թեկուզ պղտորված՝
Բարի առուն է գոհունակ ճողփում.
Ա՜խ, եթե հնչել եղերգի նման՝
Երբ սիրած կինը իր հանկարծ զոհված մարդուն է ողբում:
Ա՜խ, եթե երգել եղեգնի նման՝
Երբ վեր է կենում քունն առած քամին-
ցանկացած ժամին...
Իսկ թե տրորվել՝
ավազի՛ նման,
և ոչ թե վազի:
Իսկ թե օրորվել՝
օրորոցի՛ պես և ոչ թե պատի,
և այն ծոցի՛ պես,
որ ուռճանում է մայրական կաթից:
Եթե գալարվել՝
ոչ թե օձի՛ պես,
այլ շեկ բոցի՛ պես:
Եթե դալարվել՝
աղջըկա ճկուն իրանի նման:
Եթե խելառվել՝
ավելի լավ է անհաջող սիրուց:
Եթե ոլորվել՝
այն թելի նման,
որ շուլալվում է կախարդիչ կնոջ
վզի կոճակում:
Եթե գլորվել՝
այն լուրի նման,
որ գերված երկրին
սեփական բախտի տեր է հռչակում:
Եթե մոլորվել՝
այն տուղտի նման,
որ կանաչում է ծառի փչակում...
Եթե ենթարկվել՝
ինչպես երակը արյան մղումին.
Եթե ուղարկվել՝
աստղերից եկած պայծառ լույսի՛ պես.
Եթե քողարկվել՝
ապա հույսի՛ պես.
Եթե ընդգրկվել՝
զորասյունի մեջ, որ ստրկացած երկիր է փրկում
և ոչ թե մարդկանց լեզվից է զրկում.
Եթե վիճարկվել՝
վիճարկվել իբրև խոր ճշմարտություն.
Ու եթե զարկվել՝
տագնապի ժամին ահազանգի պես.
Ու եթե զրկվել՝
ապա սուտ փառքից, ոչ թե ամոթից.
Ու եթե լլկվել՝
բաժանման ցավից, ոչ թե թշնամուց.
Ու եթե լալկվել՝
արհամարհանքից և ոչ թե վախից.
Ու եթե ծլկվել՝
ինչպես անձրևը ճաքճըքած արտում.
Իսկ թե իմանալ՝
ինչպես արևը իր ծագման պահը.
Ու թե զարմանալ՝
ո՛չ թե լավ բանից, այլ միայն վատի՜ց.
Թե ընդարմանալ՝
որպեսզի նորի՛ց, կրկի՜ն թարմանալ.
Թե ընդդիմանալ՝
նաև անցողիկ հաջողությանը.
Ու թե դիմանալ՝
ապա դիմանալ
ժամանակների խիստ քննությանը...
Երգե՜լ ու... մեռնե՛լ,
Ու եթե մի օր կասկած հարուցել,
Ապա բուրավետ այն հոտերի՛ պես,
Որ մի ժամանակ սուր են զգացվել,
Դրա համար էլ արդ չեն զգացվում.
Ու եթե մի օր դժվար հասկացվել՝
Ապա հինավուրց այն տոտեմի՛ պես,
Որ մի ժամանակ լավ էր հասկացվում:
Ու եթե մաշվել՝
Ապա հեսանվող մի դանակի՛ պես.
Եթե ետ քաշվել՝
Հաղթանակ տարած մի բանակի՛ պես.
Եթե չհիշվել՝
Չքնաղ լեգենդի հեղինակի՛ պես...
Ու եթե հիշվել՝
Ժողովրդական եղանակի՜ պես...
Մոսկվա
31.V.1957թ.
ՄԻ ՊԱՀ ԶՂՋՈՒՄ ԵՄ
Ես օգնեցի բոլորին, ես ինձ միայն չօգնեցի,
Կորով տվի ամենքին, միայն ինքս հոգնեցի։
Խորհուրդներով իմ խելոք խելք հավաքած գնացին
Քանի՜- քանի՜սը կյանքում - ե՛ս էլի գիժ մնացի։
Ով հանդիպեց՝ ստացավ մի թաս գինի ինձանից,
Լոկ ես գինի չըմպեցի իմ սեփական հնձանից։
Ի՞նչ եմ եղել ողջ կյանքում՝ հարսանքավոր ու քավոր,
Մինչ ամենքից ավելի ինձ էր օջախ հարկավոր։
Վստահեցին ոմանք ինձ - հոգիս դարձավ գաղտնարան,
Վստահեցի շատերին - գաղտնիքս առան ու տարան։
Ու զղջում եմ ես մի պահ. սեր ու բարիք եմ ցրել,
Մինչդեռ պետք էր սեր հայցել, իսկ բարիքը՝ վաճառել…
Մոսկվա
20.IV.1957թ.
ԳՈՎԵՐԳՈՒՄ ԵՄ
Գովերգում եմ այն խարույկը, որ բնա՜վ չի մտահոգվում,
թե իր մահն է իր իսկ բոցը:
Գովերգում եմ ես այն մորը,
որը
ծնում և չի հոգում,
Թե ո՞ւր պիտի տեղավորի առանց այն էլ նեղ սենյակում
նորածընի օրորոցը:
Գովերգում եմ ես այն օրը,
որը
գալիս
ու տալիս է,
Ինչ երազել-տենչացել են ձիգ տարիներ:
Գովերգում եմ ես այն նորը,
որը
ոչ ոք չի հորինել...
Գովերգում եմ ես այն լավը,
Որ մեռնում է նրա մասին չցավելուց,
Եվ այն ցավը,
Որ ծնվում է շատ սիրելուց.
Եվ այն սերը, որ ո՛չ կույր է,
Ո՛չ էլ՝ դիտմամբ՝ ակնոցավոր.
Գովերգում եմ և այն լուսե գաղափարը,
Որ չի դառնում նեղ կաղապար.
Այն կասկածը, որ ծնվում է հեգնող ցավով,
Հետո դառնում մի անկասկած ճշմարտություն
Ու բաց անում նոր ճանապարհ...
Գովերգում եմ այն երա՛շտը, որ մղում է ջրանցք շինել,
Այն ջրա՛նցքը, որ չի շինվում արյան գնով,
Այն արյո՛ւնը, որ թափվելիս զուր չի թափվում,
Այն թափվե՛լը, որ վերստին հավաքվելու հնար ունի,
Այն հնա՛րը, որ չի խաբում,
Այն խաբե՛լը, որ մղում է չեղած ճիշտը որոնելու,
Որոնո՛ւմը, որ ի վերջո չի հասցընում մոլորումի,
Մոլորո՛ւմը, որ ակամա վերջանում է մի նոր գյուտով...
...Եվ, վերջապե՛ս, գովերգում եմ գովերգումը:
Թող բա՜ն լինի գովերգելու...
Մոսկվա
20, 25.V.1957թ.