ԱՆԼՌԵԼԻ ԶԱՆԳԱԿԱՏՈՒՆ
ՂՈՂԱՆՋ ԿՈՏՈՐԱԾԻ
Չէ՛, կռունկ չկա՜ր Բեռլին քաղաքի երկնքում մթար,
Որ վարագուրված հայոց աշխարհից գեթ խաբրիկ մը տար:
Բայց Գուտենբերգին ծնած աշխարհում՝
Սև կռունկների սև երամի պես՝
Սև տառերն էին լրագըրերի էջերին թառում:
Եվ մի օր հանկարծ
(Ահավո՛ր վայրկյան)...
Եվ մի օր հանկարծ այդ տառերը սև՝
Քիչ առաջ հանգած
Ածուխներ ասես՝
Մատներն են այրում գրաշարների,
Ու տաք ոսպի պես
Ընթերցողների լեզուն են վառում:
Նորի՜ց ու նորի՜ց
Հայոց աշխարհում
Մինչ թոնիրները՝ արյունից մարում,
Խաղաղ ծխացող լուռ երդիկներին
Աքաղաղի տեղ բոցերն են պարում:
Եվ լեղապատառ մայրերը հայոց
Զո՜ւր են մրմնջում աղոթքը կերկեր,
Համըր Տիրամոր նիհար ծնկներին
Իզո՜ւր են այդպես աղերսով փարում.
Եթե ունենար
Որևէ հնար՝
Խեղճ տիրամայրը իրեն կփրկեր,
Մինչդեռ քիչ հետո ինքն է դառնալու
Պիղծ հանաքների,
Կեռ դանակների
Եվ ա՛յն հրդեհի չար կրակին կեր,
Որ նորից հիմա
Մարդկային մսեր ու ոսկորներ է շան պես ճարակում:
Տարաբախտ երկրի
Եվ աստծուց թափուր երկնի արանքում,
Իբրև ամոթի ծանըր վարագույր,
Փռվում էր ծուխը,
Եվ ճենճահոտը օդի շերտերն էր այնպես վարակում,
Որ - անժամանա՜կ -
Կռունկներն անգամ թողին-չվեցին
Եվ ուր թևեցին՝
Ահ ու սարսափից լեզուն կապ ընկած
Հայ մանչուկների խմբերի նման՝
Կը՛վ-կը՛վ հա՜ կը՛վ-կը՛վ՝
Անվերջ կվվեցին,
Անլուր աշխարհին իմաց տվեցին,
Որ հայոց երկրի ձորերում անտակ,
Կիրճերում խորունկ...
Ա՛խ, էլ ի՜նչ Կռունկ,
Երբ հիմա վառման թոնիր էր դարձել
Թոնիրի երկիր Հայաստանն ինքը,
Ու թոնրին դրված սև խուփ էր կարծես
Հայոց երկինքը...
Եվ ո՞ւր է ինքը.
Այստե՛ղ՝ Բեռլինո՜ւմ,-
Սրամիտ բախտի ինչպիսի՜ հանաք,
Ճակատագրի ի՜նչ ծաղրուծանակ:
Է՛հ, հայի կյանքում ինչե՜ր չեն լինում.
Վաղուց է զրկվել նա զարմանալու կարողությունից:
... Երբ ռուս-տաճկական կռվում հերթական
Ռուսաց սվինը, թուրն ու բերդանկան
Անձնատուր արին ճամփին հանդիպող
Թուրքական բազում բերդ ու բերդակալ,-
Է՛լ գերմանացի,
Է՛լ ֆրանսացի,
Է՛լ անգլիացի՝
Յուրաքանչյուրը խփեց իր ծնկան,
Ու բոլորը մեկ ձեռ ու ոտ ընկան,
Սան-Ստեֆանո քաղաք գնացին՝
Այնտեղ գումարվող Վեհաժողովին,
Որ... Պետերբուրգը հաղթության դաշտից
Իր սպասածից քիչ բերք ժողովի:
Երկար նստեցին, ուշ-ուշ վեր կացան,
Դրսից ժպտալով՝ ներսից բարկացան,
Անգամ լռելով՝ իրար հասկացան,
Ու երբ, վերջապես, պիղատոսաբար
Մաքուր լվացած իրենց ձեռքերով
Հայկական հարցը մեջտեղ բերեցին,
Քանի տաք էր դեռ՝ մերթ վերցըրեցին,
Մերթ էլ վերստին ներքև դրեցին,
Եվ ամեն մեկը մատներն իր վառեց:
Բայց ամեն մեկը այնքա՛ն շատ ճառեց,
Մինչև որ հարցը բավական սառեց,-
Ու ցիների պես ընկնելով վրան՝
Կտուցով, ճանկով լա՜վ քրքըրեցին,
Առան-տվեցին, տվեցին-առան
Ու վերջում... հարսի լեցուն կոնքերով
Փեսայի աչքին լավամարդ դառան.
Այս ու այն կողմից միավորների զրոն քերեցին
Ու մնաց մի թիվ,
Որ էլ չի քամվի՝ ինչքան էլ քամես,
Ու մի թիվ մնաց... համեստից համեստ.
Մնաց 16 -
«Հայկական հոդված» -
Հայկական հարցի բզկտված մարմնից
Ոչ թե մինչևիսկ դաշույնով հատված,
Այլ քաշքշոցո՜վ, այլ եղունգներո՜վ
Մի կերպ ծվատված...
Սակայն... աշխարհում ինչե՜ր չեն լինում:
Սակայն... աշխարհի ցմփոր տերերին դա էլ շատ թվաց:
Եվ ահա նրանք վերստին եկան Վեհաժողովի՝
Այս անգամ արդեն այս նույն Բեռլինում,
Հայկական հարցը - հուշաթելի պես - մատին փաթ տված:
Երկար վիճեցին, տվեցին-առան.
-Հայ պատվիրակը թող նստի դռանն...
Ամենքը մի-մի պողպատե կռան՝
Իջա՛ն մեր սալին.
-Վա՜յ տամ մեր հալին...
Մեր արյան դիմաց՝ ծախսեցին թանաք.
- Ա՜յ քեզ խաչապաշտ թրի հաղթանակ...
Աղվեսությանը խառնած շնություն,
Ներհակությանը՝ միաբանություն,
Մեր արցունքի դեմ մի կում ջուր տվին,
16-ն այսպես մի կերպ շուռ տվին:
Աչքըդ լո՜ւյս լինի,
Դու օգտվեցի՜ր, թվաբանությո՛ւն.
Շուռ գալով՝
Աճեց քո 16-ը -
Դարձավ 61:
Իսկ մեր հա՞րցը, մե՞նք:
Իսկ Հարցը Հայոց քամվեց վերստին՝
Կարծես թե՝ թափված արյան համեմատ.
Մի թիզ էր եթե Սան-Ստեֆանոյում,
Բեռլինում արդեն նա դարձավ մի մատ:
Այո՛, այստեղ էր՝ այս նո՛ւյն Բեռլինում,
Որ բարեխընամ մի Վեհաժողով
Որոշում հանեց... հայ հողազուրկին
Չբավարարել վեց արշին հողով,
Այլ - ընդամե՛նը - չխենթացընել
Մահվան ու ջարդի մշտական դողով...
Քաղցած հավի պես, քուն թե արթմնի,
Հայն էլ ինքն իրեն տեսնում էր անվերջ
Ինքնավարության կորեկով լեցուն հսկա մարագում,
Ինքնավարություն, որ հիմա դարձավ... բարենորոգում:
Բարենորոգո՜ւմ...
Գլուխը քա՛րը.
Թո՛ղ լիներ թեկուզ բարենորոգում,
Բայց ոչ թե թղթին, ոչ թե թանաքով:
Բարենորոգո՜ւմ...
Եթե ամեն ինչ
Ջարդում ես քարով ու դագանակով,
Փրթում ես թրով ու կեռ դանակով,
Խուժանի խուժմամբ՝ ասես հանաքով,
Նաև լրջորեն՝ կարգին բանակով,-
Ի՞նչ ես նորոգում.
Իհարկե լա՛ցը,
Որ չի չորացել,
Եվ կոտորա՛ծը,
Որ չեն մոռացել...
Եթե անջրդի հող ես ոռոգում,
Ի՞նչ է, եթե ոչ բարենորոգում...
Եվ ահա Կարմիր սուլթանն իսկապես
Հայի... ջուր դարձած արյունի գետով
Հայոց անջրդի հողն էր ոռոգում,
Եվ այդ էր կոչվում բարենորոգում՝
Այս նույն Բեռլինի 61 կետով:
Եվ հիմա... դատարկ այս որոշման տակ,
Իբրև մի կնիք վավերացումի,
Կարմիր սուլթանը՝ պաղ թանաքի տեղ
Լավ թաթախելով մեր արյան մեջ տաք՝
Դնում էր վայրի մի կրունկ...
-Կռո՜ւնկ...
Ա՜խ, էլ ի՜նչԿռունկ, էլ ի՜նչ սև Կռունկ,
Սրտավեր պանդուխտ.
Որտե՞ղ ես տեսել երկինք հասցընող
Փրկարար սանդուղք.
Ո՞վ կըկշտանա՝
Հացի փոխարեն թե նրան տան թուղթ...
Սրտամե՜ռ պանդուխտ,
Էլ ինչ ես այդպես լալիս,
Ձայն տալիս
Կռո՜ւնկ հա Կռո՜ւնկ,
Ա՜խ, էլ ի՜նչ Կռունկ,
Թե ճռնչոցով դարպաս ու դրունք
Հայոց հույսի դեմ ուժգին փակվեցին,
Թե հայոց Ուխտի
Հոգնատանջ ուղտի
Երկու ծնկներն էլ երեքտակվեցին.
Նորից մոլեգնեց մահվան հարսանիք,
Եվ Պոլսից մինչև պատժված Սասուն՝
Հայոց աշխարհի ամե՜ն մի մասում
Անբան անասուն դառնալը թվաց մի մե՜ծ արժանիք.
Թող կթե՛ն, շորթե՛ն,
Միայն... չմորթե՜ն,
Միայն...